ترجمه از مفاهیم پیچیده‌ای است که گاه بر فعالیت واحدی بر اساس روش خاصی دلالت می‌کند و گاه برعکس گونه‌گونی‌های بسیاری را در واژگانی معدود می‌گنجاند که در طول زمان یا بر حسب مورد خود را مشهود می‌کنند و پیچیدگی‌های دیگری را نیز به نمایش می‌گذارند. من خود، باوجودآنکه در خلال فعالیت‌های ادبی‌ام آثاری را ترجمه کرده و به چاپ رسانده‌ام، در سطح نظر، تا زمانی که مقالهٔ «تاریخ ترجمه به زبان فارسی» را نوشتم تفاوت چندانی میان مفهوم کلی ترجمه و مطالعات ترجمه و فعالیت برگرداندن مفاهیم از زبانی به زبانی دیگر قائل نبودم. امروز که بیش از دو دهه از انتشار آن مقاله در دائرةالمعارف مطالعات ترجمه راتلیج می‌گذرد می‌بینم که کار عملی ترجمه بر اساس فرضیات و مطالعاتی صورت می‌گیرد که از درک ترجمه در مقام مفهومی مرکب و پیچیده سرچشمه می‌گیرد. در این مقاله نیز ارزیابی کتابی از مترجم و پژوهشگر روان‌شاد حسن شهباز، بر همین اساس استوار است.