علی صلح جو، در مقاله بشکنیم یا نشکنیم – نقد مفصلش بر کتاب عروسکخانه و پیش در آمد آن، چند اشاره به چالش ترجمه – اصل مطلب را یکسر کنار گذاشته، و به فرع قضيه پرداخته است.
مطلب کلی در کتاب عروسکخانه مربوط می شود به دستور دقیق اما نانوشته گفتار، که در ضمیر هر فارسی زبانی – چه فرهیخته چه عامی به طور طبیعی فعال است، و تا هفت قرن پیش نظم و نثر فارسی از صورت نشکسته آن شادابی می گرفت. و شكل شکسته آن در گفتار جاری روزمره همچنان شاداب است. بر یک چنین زمینه یی، در پیش در آمد آمده است که با لفظ آراسته و استوار قلم گاهی از دروازه نمی توان تو رفت، اما با در دست داشتن سرنخ لفظ غیر رسمی گفتار از سوراخ سوزن هم می شود گذشت (عروسکخانه، مبحث حفظ حرمت گفتار، ص ۱۴۲)، امری بدیهی، که اشاره به آن به قصد راه بستن بر لفظ قلم یا شکستن آن نیست، پیشنهاد باز گشودن راهی ست که قلم روزگاری در آن آمد و شد داشت، گفتار را به رسمیت می شناخت و از آن نیرو می گرفت. بر یک چنین اساسی، اصل قضیه اصل اصلش در واقع این است که طپش و حیاتی در زبان گفتار هست، و طراوتی و آبی. که می شود با آن خشکزار های زبان نوشتار را گلزار کرد، و از پیوند جوانه های شادابش. شاخه های نروک کتابت را به بار نشاند. لفظ قلم، زنده ماندن و قدرت پروازش منوط به این است که الگوها و توانایی های زبان گفتار را مرتب در خود تحلیل ببرد. سرنخی که از این معنی به دست می آید. راهبر به این نظر است که زبان گفتار اگر نبود، خیلی چیزها نبود – مثلا تاریخ بیهقی، سمک عیار، بوستان سعدی – حافظ خواجو را کنار نمی زد، و شعر مولانا این جور تا آسمان شعله نمی کشید