تعادل زرین! نیم‌نگاهی به روند ترجمهٔ شعر در زبان فارسی

دورهٔ جدید ترجمهٔ شعر در ایران کمابیش هم‌زمان است با عصر مشروطه و آغاز دگرگونی‌های اجتماعی که در عرصه‌های مختلف در کشور ما رخ داد. در آغاز همین دوره، مترجمان شعر، دست‌کم شاعر-مترجمان، تلاش می‌کردند که مفهوم و معنای شعر شاعران غیرفارسی‌زبان را بگیرند و به آن جامهٔ زبان فارسی بپوشانند. این شعرها بیشتر درون‌مایه‌های آموزشی، تعلیمی و تمثیلی داشتند و اغلب بنابه تعریف امروزی، شعر روایی به‌ شمار می‌روند، بخشی هم شعرهای غنایی-رمانتیک بودند. این ترجمه‌ها در حدّ قطعاتی پراکنده در دیوان شاعران، اکنون در دسترس ما قرار دارند یا در مجلات ادبی آن روز منتشر می‌شدند و می‌شود خواندشان، و حتی بسیاری از آن‌ها ازبس درخشان بودند، به کتاب‌های درسی هم راه یافتند. این تلقی از ترجمه، دنباله‌روی سنت قدماست در ترجمهٔ اشعار عربی و احیاناً اشعار شاعران زبان‌های دیگر. و در آن، اصل بر این است که خواننده هنگام خواندن شعر، عنصری بیگانه در آن نبیند، و فراوردهٔ نهایی، لاجرم در سنت شعر قدمایی شعر فارسی جای‌ گیرد و به‌اصطلاحِ امروزی‌ها، بوی ترجمه ندهد. نمونه‌های درخشان زیادی ازاین‌دست در کار ایرج‌میرزا، ملک‌الشعرای بهار، رشید یاسمی، حبیب یغمایی، حمیدی شیرازی و اخوان ثالث می‌بینیم: مثلاً مثنوی «شاه و جام» که برگردان چهارپارهٔ «غواص» شیللر است، و قطعات «قلب مادر» و… از همو، و شعر معروف «چشمه و سنگ» بهار که بازسرایی افسانه‌ای است از ازوپ، و قطعهٔ «روباه و زاغ» حبیب یغمایی، که باز هم برگردان افسانه‌ای است از ازوپ، و اشعار دیگری از شاعران صد سال اخیر. حتی این روند تا همین پنج-شش دههٔ پیش هم ادامه داشت مثل چهارپارهٔ «سگ‌ها و گرگ‌ها»ی اخوان ثالث، با الهام از شعر «شاندور پتوفی» شاعر مجار که در کتاب زمستان وی منتشر شده است. بیشتر این شعرها را نمی‌توان ترجمهٔ صرف نامید، چون گاهی فرمشان در فارسی عوض شده و گاهی وزنی گرفته‌اند که لزوماً نمی‌توان گفت برابری نعل‌به‌نعل با لحن و وزن متن اصلی دارند. حتی گاهی در شعرهای روایی، پیام و به‌اصطلاح معنای اصلی هم کمی دستخوش تغییر شده و متأثر از فردیت نیرومند شاعر ایرانی، حاصل کار، شعری قوی به زبان فارسی از آب درآمده است. روشن است که خلاقیت شاعرانه سهم زیادی در این تلقی از ترجمه دارد و لاجرم باید هر ترجمه‌ای با این رویکرد، در سنت نیرومند شعر فارسی مستحیل شود و به آن بپیوندد.


بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *