علی خزاعی‌فر: جناب آقای آذرنگ، در شمارة قبل از منظری تاریخی به مسئلة ویرایش در ایران پرداختیم. قرار شد در این شماره به جنبه‌های عملی ویرایش بپردازیم. تا آنجا که من می‌دانم اولین‌بار در موسسۀ فرانکلین بود که ترجمه را با اصل آن مطابقت می‌دادند، یعنی ویرایش ترجمه محدود به ویرایش ادبی نبود بلکه مطابقت با اصل را هم شامل می‌شد. الان در عرف نشر در ایران مطابقت با اصل جزئی ضروری از ویرایش است یا این‌که ویرایش صرفاً به جنبة زبانی یا ادبی ترجمه محدود است؟

عبدالحسین آذرنگ: حدود یک سالی پس از کودتای 28 مرداد 1332 سه موسسۀ انتشاراتی تقریباً همزمان فعالیت خود را آغاز کردند: بنگاه ترجمه و نشر کتاب؛ انتشارات نیل؛ موسسۀ انتشارات فرانکلین. اختلاف زمان تأسیس آنها اندک است و به همین علت هم در باب اینکه کدامیک نخستین گام را در مقابله و ویرایش ترجمه‌ها برداشته‌اند، اختلاف‌نظر هست. اسماعیل سعادت، مترجم و از پیشکسوتان بزرگ ویرایش، که با بنگاه ترجمه و نشر کتاب همکاری داشته، گفته است که آن بنگاه پیش از موسسۀ انتشارات فرانکلین مقابلۀ ترجمه با متن اصلی را آغاز کرده است. او که زبان فرانسوی می‌داند و از فضل و دقت و سلامت نثر هم برخوردار است، ترجمه‌های فرانسوی را با اصل مقابله می‌داد. ابوالحسن نجفی، مترجم و از دیگر پیشگامان بزرگ ویرایش، از بنیادگذاران موسسۀ انتشارات نیل، حدوداً همزمان با اسماعیل سعادت، مقابلۀ ترجمۀ اثری از فرانسوی را آغاز کرد. در خاطراتش، چاپ‌شده در کتاب جشن‌نامۀ ابوالحسن نجفی، گفته است که محمد قاضی، از مترجمان برجسته، کتاب ساده‌دل ولتر را از فرانسوی به فارسی ترجمه کرده و برای چاپ به انتشارات نیل سپرده بود. او [نجفی] به ابتکار خودش ترجمه را با متن اصلی آن مطابقت داده، در خلال مطابقت به اشکالاتی برخورده، آنها را با قاضی در میان گذاشته و قاضی هم گشاده‌رویی نشان داده و اصلاحات پیشنهادی را اعمال کرده است.