رک و راست بگویم تا همین پارسال نامی از آله‌خو کارپانتیه (1980-1904)، نویسندۀ کوبایی و رمانش، انفجار در کلیسای جامع (قرن روشنفکری)، نشنیده بودم. رمان را هدیه گرفتم و به دستاویز ناشناختگیِ رمان و برازندگیِ نامِ مترجم، بی‌درنگ خواندمش.

رمان، رمانی ماجراجویانه یا اصطلاحاً تاریخی است. درازنای داستانش از جزایر خوش‌وخرم دریای کارائیب آغاز می‌شود و سینۀ اقیانوس اطلس را می‌شکافد و تا خاک فرانسه و قلب انقلاب 1789 و همۀ تلاطم‌های سازنده و تازنده و رمنده‌اش کشیده می‌شود. رمان بی‌شک خواندنی‌ است و بی‌بدیل. خاصه توصیف‌های جغرافیایی از جزایر کارائیب و سرزمین‌های میانِ راه، تا فرانسۀ انقلاب‌زدۀ سه قرن پیش؛ از لباس‌ها و آهنگ‌ها گرفته تا آب‌وهوا و معماریِ خانه‌ها و عادت‌ها و غذاها و چاشنی‌ها، طعمی یگانه به این رمان بخشیده است که لطفی ممتاز را برای خوانندگانِ صبورش به بار می‌آورد. سوا از آن، از لابه‌لای افکار چهار شخصیت رمان، به‌خصوص ویکتور هوگو که شخصیتی تاریخی است، نگاهی دارد دقیق، بی‌طرفانه و واقع‌گرایانه به اندیشه‌های انقلابی، غلیانش در خون آدمیزاد و در نهایت تبدیل شدنش به چیزی سبعانه، غیرعقلانی، ضدانسانی و موهوم.