تیره‌بختان، یوسف اعتصامی (اعتصام‌الملک)، ۱۳۰۳

بینوایان، حسین‌قلی مستعان، ۱۳۱۰

در این مقاله به بررسی دو ترجمۀ قدیمی از رمان بینوایان ویکتور هوگو می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که این دو ترجمه توسط دو نویسنده‌مترجمِ صاحب‌سبک به دو سبک کاملاً متفاوت ترجمه شده است؛ مترجم اول، یوسف اعتصامی، متن را، مثل متنی تألیفی، به زبان فارسی بازنویسی کرده؛ یعنی جملۀ نویسنده را خوانده و، به بیانی دیگر و در قالبی متفاوت و با تعابیری متفاوت و آشنا، روایت خودش از آن جمله را نوشته و در این فرایند بسیاری از ویژگی‌های زبانی متن، تعبیرات نویسنده و اشارات فرهنگی داستان را  حذف کرده است. مترجم دوم، حسین‌قلی مستعان، برخلاف مترجم اول که جانب زبان فارسی و خواننده را گرفته، به نویسنده تعهد نشان داده و سعی کرده تا حدّ امکان متن را دقیق ترجمه کند و در اثر این دقت در مواردی به جملاتی مبهم یا فاقد معنی، یا فاقد انسجام و یا جملاتی غیرفارسی رسیده است. در پایان متذکر می‌شویم که راه سومی برای ترجمهٔ این متن وجود داشته و آن بازآفرینی متن است که جمع خواستۀ دو مترجم است.