تاثیر ترجمه بر گسست از سنت های ادبی و شکل گیری ادبیات مدرن در ایران

دکتر غلامحسین یوسفی در مقاله ای که درباره داستان امیر ارسلان نامدار نوشته، اشاره ای هم می کند به این که در همان دوران که حاصل تراوشات ذهنی بی پایان نقال دربار ناصرالدین شاه، شاه را به خوابی عمیق و انباشته از فانتزی عامه پسند سکس و خشونت فرو می برد، در غرب بزرگترین شاهکارهای کلاسیک قرن نوزدهم در حال نوشته شدن بود. گرچه این را هم نباید از یاد برد که در همان عصر قاجار و البته کمی بعد از ناصرالدین شاه، اولین رمان جهان یعنی دن کیشوت سروانتس توسط ایرج میرزا ترجمه شد. ترجمه ای که البته ناقص ماند و ناقص ماندن اولین ترجمه دن کیشوت در ایران انگار داغی بود که برای ابد یا دست کم تا امروز بر پیشانی رمان نویسی ایران باقی مانده و آن را به تجربه ای ناقص و نصفه و نیمه بدل کرده است. تجربه ای که به رغم پذیرش شکل غیر استبدادی ژانر رمان، عناصری از استبداد تک صدایی دیرین را هم در خود نگه داشته و تداوم داده است، گرچه کشف رمان، خود به رغم ناقص بودنش، یکی از عوامل گسست جدی از سنت های ادبی و فکری دیرین هم بوده است و بی دلیل نیست که دست و پای ادبای سنتی – دست کم در سالهای آغازین ترجمه و نوشته شدن رمان در ایران – همواره مقابل این ژانر میلرزیده است. چنانکه م.ف. فرزانه در کتاب آشنایی با صادق هدایت نقل می کند که چطور یکی از همین استادان او را به شدت از رمان خواندن منع می کرده است.