برگردید به حدود نیم‌قرن پیش و مترجمانِ آن‌ روزها را تصور کنید. مثلاً نجف دریابندری را درحال ترجمهٔ وداع با اسلحه و بهمن فرزانه را غرق ترجمهٔ صد سال تنهایی ببینید. محمد قاضی را حین ترجمهٔ نان و شراب و سروش حبیبی را حین ترجمهٔ ژرمینال تصور کنید. یا کمی نزدیک‌تر، ابوالحسن نجفی را ببینید که دارد خانوادهٔ تیبو را ترجمه می‌کند.

نه‌فقط همین چند نفر، به همهٔ مترجمانی فکر کنید که آثارشان هم در ذهن و هم در کتابخانه‌هایمان ماندگار شده است. لابد دوروبرشان پُر بوده از کتاب. حتماً ده‌ها مرجع و فرهنگ لغت داشته‌اند. گاهی این کتاب را ورق می‌زده‌اند و گاهی آن‌ یکی را. به نظر شما از کدام منابع استفاده کرده‌اند برای پانوشت‌ها و یادداشت‌های کتاب‌هایشان؟ راهکارشان برای شفاف‌ کردن نکته‌های مبهم زبان مبدأ چه بوده؟ مهدی سحابی وقتی هفت جلد در جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته را ترجمه می‌کرده چقدر وقت گذاشته برای نوشتن آن‌همه یادداشت در انتهای هر جلد از کتاب؟ محمد قاضی از کجا معادل پیدا کرده برای ضرب‌المثل‌های «دُن کیشوت»؟