بحث توانایی یا ناتوانی زبان به هنگام تقابل با فرهنگ و زبانهای دیگر مطرح می شود و میدان این مقابله ترجمه است. زبان فارسی از هزار سال پیش در میدان ترجمه به آزمون نهاده شده. ترجمه های گوناگون از قرآن و ترجمه متون فلسفی که سبب شد در قرن های سوم و چهارم فرهنگ ایرانی به اوجی بی سابقه دست یابد و پیامد آن پیدایش متفکرانی چون ابوریحان و ابن سینا و خیام و رازی و … بود، نشان داد که این زبان برای بیان مفاهیم پرورده شده در زبانهای دیگر چندان کم و کاستی ندارد خوشبختانه امروز بسیاری از آن ترجمه ها در دسترس ما هست و هنوز هم می توانیم از آنها نکته ها بیاموزیم. اما در این یک قرن و نیم گذشته که ما خواه ناخواه به دنیای جدیدی رانده شدیم، از نخستین کارهامان تلاش برای شناخت این دنیا و پی بردن به رمز و راز آن بوده است. این دنیایی است که ما نقشی در ساختن آن نداشته ایم و هنوز هم نداریم. بیشتر مصرف کننده بوده ایم. هم در عرصه تکنولوژی هم در عرصه علوم دقیق و هم در زمینه علوم انسانی. از این روست که ترجمه در مملکت ما اهمیتی روز افزون داشته و دارد. در این مدت زبان ما از طریق ترجمه غنی شده، یعنی مترجمان ما مفاهیم جدیدی از فرهنگ دیگر را با واژه هایی که یافته اند یا ساخته اند وارد زبان ما کرده اند.