از اوایل دورۀ قاجار به همت افرادی چون قائم مقام تحولی در نثر منشیانه پدید آمد و نثر به سادگی و روشنی گرایید. در نثر غیرمنشیانه نیز شاهد تحولی مشابه بودیم، ولی بریدن از نثر مصنوع قدیم به‌سادگی امکان نداشت و لذا دورهٔ قاجار را می‌توان دورهٔ گذار در تحول نثر دانست. در این دوره عناصر محاوره وارد نثر شده، جمله‌ها میل به کوتاهی پیدا کردند و از شدت عربی‌گرایی نیز کمی کاسته شد، ولی الگوی نثر در این دوره سعدی است و نثر این دوره را می‌توان نثر بازگشت به سعدی نامید، نثری که سجع‌پردازی و تقارن گزاره‌ها و عبارت‌های ادبی و کنایی را با سادگی و صراحت‌گویی و تعبیرات گفتاری در هم آمیخته است. این نثر در متون تألیفی شاید می‌توانست جوابگو باشد ولی قطعاً جوابگوی ضرورت‌های ترجمه نبود و گرچه برخی مترجمان ازجمله فروغیِ پدر این نثر را در ترجمه هم آزمودند، ولی ترجمه که زبانی طبیعی و روزمره می‌طلبید زیربار این زبان ساده‌شده ولی همچنان گرفتار آرایش‌های زبانی نرفت و راهش را به‌تدریج به‌سوی زبانی طبیعی گشود و نقشی مهم در تحول نثر نیمه‌مصنوع این عصر به نثر ساده و طبیعی امروزی ایفا کرد.