بوی ترجمه؛ بها‌ءالدین خرمشاهی

یکی از نشانه‌های طبیعی- و درواقع درست و دستورمند- بودن ترجمه این است که بوی ترجمه ندهد.

امروزه این اصطلاح رایج است. گفتنی است که این اصطلاح را- تا آنجا که من جست‌وجو کرده‌ام- نخستین‌بار شادروان محمدعلی جمال‌زاده به‌کاربرده است. جمال‌زاده مقاله‌ای به نام «مطالبی در باب فن ترجمه» دارد که در کتاب هفت‌کشور او (چاپ‌شده در فروردین 1334) آمده است: «مترجم باید مطلب و مقصود را خوب بیان نماید و معانی و نکات را هرقدر هم مشکل باشد فروگذار ننموده با عباراتی که حتی‌المقدور درازتر و مفصل‌تر از متن نباشد و بوی ترجمه ندهد و از حیث فصاحت و لطف و ملاحت از اصل کمتر نباشد بپردازد.» (گزیدة آثار محمدعلی جمال‌زاده. انتخاب و مقدمه: محمد بهارلو. تهران، آروین، 1375، ص. 280). باید دید که بوی ترجمه چیست؟ مراد از آن غرابت و غیرطبیعی‌بودن نحو و نحوة جملات و درنهایت، نثر و ساختار زبانیِ اثر ترجمه‌شده است. البته نامأنوس‌بودن واژگان خارجی غلیظ و آب‌نکشیده‌بودن آنها هم در پدید‌آمدن بوی ترجمه موثر است. یک قلم همة ترجمه‌های کهن قرآن کریم، و ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس (تا دو دهه پیش) بوی ترجمه می‌دهد.