بوی ترجمه؛ بها‌ءالدین خرمشاهی

یکی از نشانه‌های طبیعی -و در واقع درست و دستورمند- بودن ترجمه این است که بوی ترجمه ندهد.

امروزه این اصطلاح رایج است. گفتنی است که این اصطلاح را -تاآنجاکه من جست‌وجو کرده‌ام- نخستین‌ بار شادروان محمدعلی جمال‌زاده به‌کاربرده است. جمال‌زاده مقاله‌ای به نام «مطالبی در باب فن ترجمه» دارد که در کتاب هفت‌ کشور او (چاپ‌شده در فروردین ۱۳۳۴) آمده است: «مترجم باید مطلب و مقصود را خوب بیان نماید و معانی و نکات را هرقدر هم مشکل باشد فروگذار ننموده با عباراتی که حتی‌المقدور درازتر و مفصل‌تر از متن نباشد و بوی ترجمه ندهد و ازحیثِ فصاحت و لطف و ملاحت از اصل کمتر نباشد بپردازد.» (گزیدهٔ آثار محمدعلی جمال‌زاده. انتخاب و مقدمه: محمد بهارلو. تهران، آروین، ۱۳۷۵، ص. ۲۸۰). باید دید که بوی ترجمه چیست؟ مراد از آن غرابت و غیرطبیعی‌ بودن نحو و نحوهٔ جملات و در نهایت، نثر و ساختار زبانیِ اثر ترجمه‌شده است. البته نامأنوس‌ بودن واژگان خارجی غلیظ و آب‌نکشیده‌ بودن آن‌ها هم در پدید‌ آمدن بوی ترجمه مؤثر است. یک قلم همهٔ ترجمه‌های کهن قرآن کریم، و ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس (تا دو دههٔ پیش) بوی ترجمه می‌دهد.