دورۀ نخستین زندگی او

نام اصلی او محمود اعتماد‌زاده بود. در 1293 در خانواده‎ای بازرگان در رشت به‎دنیا آمد. پدرش بر اثر پیامدهای اقتصادی جنگ جهانی اول ورشکسته شد و در جست‎و‎جوی کار و معاش به مشهد رفت. به‎آذین در عین عسرت مالی خانواده، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در آن شهر و در تهران گذراند و پس از موفقیت در آزمونی در 1311، برای ادامۀ تحصیل به فرانسه اعزام، و در دانشکدۀ مهندسی مکانیک دریایی به تحصیل مشغول شد. در 1317، به سبب قطع‌شدن روابط سیاسی ایران و فرانسه به کشور بازگشت و با عنوان افسر مهندس در خرمشهر به خدمت مشغول شد. در 1320 با درجۀ سروانی به نیروی دریایی مستقر در بندر انزلی انتقال یافت. در حملۀ متفقین به ایران در همان سال، در بمباران هوایی4 شهریور، یک روز پس از حملۀ نیروهای متفقین به ایران، بازوی چپش را از دست داد ‌و برای معالجات پزشکی به تهران اعزام شد. او چند ماه بستری بود و پس از ترخیص از بیمارستان تا خرداد 1323 در چند واحد نظامی به کار مشغول بود. از ارتش به وزارت فرهنگ (بعداً آموزش و پرورش) انتقال یافت و در دبیرستانی در تهران به تدریس ریاضیات و فیزیک مشغول شد (اعتمادزاده، کاوه، 123؛ نخستین…، 207ـ 208، به‌آذین، از هر دری، ج1، ص 31-32؛ همو، «سخنی از …»، 46؛ موسایی، 81). او نام مستعار «به‎آذین» را در 1322 برای خود برگزید (علی نژاد، «م. الف…»، بدون شمارۀ صفحه).